loader image

Pomnik Syrenki Warszawskiej ze Starego Miasta

„Pomnik Syreny Warszawskiej na Rynku Starego Miasta w Warszawie”
fot. Rafał Adrian Kraszewski 2018

Autorem Pomnika Syrenki Warszawskiej z Rynku Starego Miasta jest znany rzeźbiarz austriackiego pochodzenia , urodzony w Warszawie, profesor Szkoły Sztuk Pięknych – Konstanty Hegel.

„Marmurowe popiersie Konstantego Hegla”
Grób na Starych Powązkach
Kwatera 177, rząd 1, miejsce 24
fot. Rafał Adrian Kraszewski 2019

„Grób Konstantego Hegla (materiał nagrobka – piaskowiec)
z marmurowym popiersiem mistrza”
Stare Powązki – kwatera 177, rząd 1, miejsce 24
fot. Rafał Adrian Kraszewski 2019

Wszystko zaczęło się od projektu bardzo ważnego dla Warszawy architekta – Henryka Marconiego, autora pierwszych wodociągów warszawskich.

Portret Henryka Marconiego.
Rys. Polkowski Józef Tadeusz Ryt. Styfi Jan
Tygodnik Illustrowany. 1863, T.7 nr 186, s. 149
Źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa
Grób Henryka Marconiego wykonany z marmuru i piaskowca.
Stare Powązki – kwatera 177 WPROST, rząd 5, miejsce 9/10
fot. Rafał Adrian Kraszewski 2019

Projekt ten zakładał wybudowanie szeregu wodotrysków w najbardziej reprezentacyjnych miejscach XIX wiecznej Warszawy.

„Plan kierunku rur wodociągu warszawskiego” Seweryn Oleszczyński (1855 rok)
Źródło: Biblioteka Narodowa

Pomnik Syreny Warszawskiej wraz z wodotryskiem postanowiono umieścić na Rynku Starego Miasta.

„Fragment planu kierunku rur wodociągu warszawskiego” Seweryn Oleszczyński (1855 rok) Źródło: Biblioteka Narodowa

Cynkowa rzeźba Konstantego Hegla została odlana w warszawskim zakładzie Karola Juliusza Mintera.

Portret Karola Juliusza Mintera
Tygodnik Illustrowany. 1892, Seria 5, T. 6 nr 138, s. 125
Źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa

Ustawiono ją w 1855 roku w centralnej części ogromnego targowiska, które wówczas znajdowało się na Rynku Starego Miasta.

Rynek Starego Miasta w Warszawie na fotografii z 1865 roku. Autorem zdjęcia jest Jan Mieczkowski. Widoczne Targ i dwie studnie pierwszych wodociągów warszawskich. Między nimi znajduje się pomnik Syreny Warszawskiej Konstantego Hegla.
Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie
„Targowisko na Rynku Starego Miasta pod koniec XIX wieku” Maurycy Pusch
Źródło: Biblioteka Narodowa
Fragment zdjęcia Maurycego Puscha. „Widoczny pomnik Syreny Warszawskiej na Rynku Starego Miasta pod koniec XIX wieku”
Źródło: Biblioteka Narodowa

Początkowo rzeźba była na sztucznej skale wyłaniającej się po środku basenu z wodą. Konstanty Hegel stworzył Syrenkę Warszawską na wzór meluzyny, z podwójnym ogonem, mieczem w prawej i tarczą w lewej ręce. To właśnie podwójny ogon sprawił, że rzeźba stała się bardzo wyjątkowa.

„Podwójny ogon Syreny Warszawskiej Konstantego Hegla”
(Muzeum Warszawy)
fot. Rafał Adrian Kraszewski 2019

Warte uwagi jest, że był to pierwszy pomnik warszawskiego herbu. Niestety rzeźba Syrenki Warszawskiej była zupełnie niewidoczna wśród dużej ilości otaczających ją straganów.

Rynek Starego Miasta w Warszawie pod koniec XIX wieku.
Źródło: Library of Congress Prints and Photographs Division Washington, D.C. 20540 USA
Pocztówka z przełomu XIX i XX wieku, w której wykorzystano zdjęcie Maurycego Puscha.
Źródło: Biblioteka Narodowa
Stare Miasto w Warszawie (Berlin : W. Hagelberg, 1901)
Źródło: Biblioteka Narodowa
Pocztówka z początku XX wieku. Stare Miasto w Warszawie.
Wydawnictwo K. Wojutyńskiego.
Źródło: Biblioteka Narodowa

Stare Miasto w Warszawie było bardzo zaniedbane. Na początku XX wieku renowacją tej części Warszawy zainteresowało się Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości.

Pocztówka. Widoczny jest targ na Rynku Starego Miasta w Warszawie ( około 1912 roku).
Wydawnictwo K. Wojutyńskiego
Źródło: Biblioteka Narodowa
Rynek Starego Miasta, pomnik Syrenki
Autor zdjęcia: Kalinowski Zdzisław
Fotografia wykonana do 1914 roku.
IS_PAN_BR0000007287
(reprodukcja pozytywu ze Zbiorów Fotografii i Rysunków Pomiarowych Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk/ d. zbiory TONZP nr R-11669)
Zamieszczono za zgodą Instytutu Sztuki PAN
W celu dalszego wykorzystania należy kontaktować się z Instytutem Sztuki PAN
Pocztówka. Widoczny jest targ na Rynku Starego Miasta w Warszawie (przed 1914 rokiem). Trudno dostrzec pomnik Syreny Warszawskiej wśród licznych straganów.
Źródło: Biblioteka Narodowa
Pocztówka przedstawia Rynek Starego Miasta w Warszawie (przed 1914 rokiem). Widoczny jest targ i pomnik Syrenki Warszawskie na złomach skalnych.
Źródło: Wikipedia

Jeszcze przed 1914 rokiem targowisko zostało przeniesione na Mariensztat.

Usunięte targowisko z Rynku Starego Miasta w Warszawie.
Zdjęcie z pocztówki wykonano około 1914 roku.
Źródło: Biblioteka Narodowa

Pomnik został przebudowany, a rzeźba otrzymała zupełnie nowy cokół z piaskowca. Wokół niej zbudowano ośmiokątny betonowy basen, który otoczono łańcuchem.

Fotografia nieznanego autora wykonana około 1914 roku. Widoczny jest pomnik Syreny Warszawskiej na Rynku Starego Miasta po przebudowie.
Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie
Pocztówka. Rynek Starego Miasta. Wojutyński Konstanty (1919 rok)
Źródło: Biblioteka Narodowa
Warszawa. Rynek Starego Miasta. Varsovie. La Place de Stare Miasto.
Pocztówka przed 1928 rokiem.
Źródło: Biblioteka Narodowa

Warszawa jest miastem, gdzie na przestrzeni wielu lat swoje miejsce zmieniały budynki, kościoły, fontanny oraz pomniki. Ilość przesuwanych, obracanych i przenoszonych obiektów czyni nasze miasto wyjątkowym nie tylko w skali europejskiej, ale także światowej. Tak też się stało z pomnikiem Syreny Warszawskiej Konstantego Hegla. Swoją pierwszą podróż pomnik odbył w 1928 roku. W związku z akcją upiększania Starego Miasta monument został przeniesiony do magazynu Wydziału Technicznego Zarządu Miejskiego, który znajdował się pod mostem Księcia Józefa Poniatowskiego.

Rynek Starego Miasta w Warszawie w 1929 roku. Widoczny ślad po usuniętym pomniku Syreny Warszawskiej. Autorem zdjęcia jest Poddębski Henryk. Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Mieczysława Orłowicza.
Źródło: Biblioteka Narodowa

W pobliżu magazynu znajdował się Klub Sportowy Pracowników Miejskich „Syrena”.

Klub Sportowy Pracowników Miejskich „Syrena” w 1933 roku. Rozpoczęcie w Warszawie spływu kajakowego „Przez Polskę do morza”. Z prawej strony widoczny jest zarys pomnika Syrenki Warszawskiej Konstantego Hegla.
Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

W 1929 roku pomnik Syrenki Warszawskiej Konstantego Hegla ustawiono na terenie tego klubu. Rzeźbę umieszono na cokole z piaskowca, który pochodził z rozebranego soboru św. Aleksandra Newskiego, a tak naprawdę budowli jaka po nim pozostała.  Po zajęciu Warszawy Prusacy stworzyli w nim kościół garnizonowy dla wojska pod wezwaniem Henryka II. A po odzyskaniu przez Polskę niepodległości nigdy nie pełnił już swojej dawnej funkcji.

Rozbiórka dawnego soboru św. Aleksandra Newskiego na Placu Saskim w 1925 roku.
Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji
Sygnatura: 1-U-7044-1

Nie należy mylić pomnika Syreny Warszawskiej Konstantego Hegla z pomnikiem autorstwa Ludwiki Nitschowej, który został odsłonięty w 1939 roku i w przeciwieństwie do omawianego lokalizacja jego do dzisiaj nie uległa zmianie. Przez okres okupacji hitlerowskiej obydwa pomniki znajdowały się nad warszawską Wisłą. Trzeba pamiętać, że w 1944 roku wzdłuż Wisły przebiegała linia frontu, która paradoksalnie uchroniła obydwa monumenty od całkowitego zniszczenia. W czasie walk podczas II wojny światowej od pomnika Syrenki Warszawskiej Konstantego Hegla zostały oderwane tarcza, lewa ręka i miecz.

Powojenna dokumentacja zniszczeń. Pomnik Syreny i zniszczony budynek klubu wioślarskiego „Syrena” nad Wisłą przy ul. Solec 8, ujęcie w stronę Pragi. Zdjęcie wykonano w styczniu 1945 roku
Autor zdjęcia: Eugeniusz Haneman
Źródło: Muzeum Powstania Warszawskiego
Nr inwentarzowy: MPW-IN/2812
Zamieszono za zgodą Muzeum Powstania Warszawskiego
W celu dalszego wykorzystania należy kontaktować się z Muzeum Powstania Warszawskiego

Po zakończeniu wojny posąg poddano renowacji w pracowni Braci Łopieńskich, gdzie obok uzupełnienia oderwanych elementów, załatano liczne dziury po pociskach. Cynkową powierzchnię pokryto warstwą fosforobrązu, który jest odporny na ścieranie i zgniatanie. W 1951 roku pomnik Syrenki Warszawskiej ustawiono w Centralnym Parku Kultury i Wypoczynku (obecnie Park im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego).

Postument po pomniku Syrenki Warszawskiej w Parku im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego w Warszawie
fot. Rafał Adrian Kraszewski 2019
Postument po pomniku Syrenki Warszawskiej w Parku im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego w Warszawie
fot. Rafał Adrian Kraszewski 2019

Pod koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia w wyniku aktu wandalizmu Syrence oderwano miecz i uszkodzono jej fakturę. Było to impulsem do przeniesienia pomnika z powrotem na Stare Miasto. Kolejną lokalizacją pomnika stało się miejsce dawnej Wieży Marszałkowskiej, która przed rozebraniem na początku XIX wieku znajdowała się w północno-wschodnim narożniku murów obronnych Starej Warszawy.

Zygmunt Vogel, akwarela 1785 rok
Widok Wieży Marszałkowskiej i szpitala Św. Łazarza
W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie,
sygnatura Rys.Pol.11240
© Copyright by Ligier Piotr/Muzeum Narodowe w Warszawie
Zamieszczono za zgodą Muzeum Narodowego w Warszawie
W celu dalszego wykorzystania należy kontaktować się z Muzeum Narodowym w Warszawie
Pomnik Syreny Warszawskiej na Wieży Marszałkowskiej w październiku 1972 roku. Autorem zdjęcia jest Grażyna Rutowska.
Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
Zespół: Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygnatura: 40-W-193-8

Odsłonięcia naprawionego monumentu dokonano w 1972 roku. Rzeźbę Syrenki ustawiono na kamiennej przyporze Baszty Marszałkowskiej. Niestety kolejne miejsce nie było zbyt szczęśliwe, w związku z kolejnymi aktami wandalizmu tego XIX wiecznego zabytku. Znowu rzeźba straciła swój miecz.

Pomnik Syreny Warszawskiej na Wieży Marszałkowskiej w lutym 1975 roku. Autorem zdjęcia jest Grażyna Rutowska.
Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
Zespół: Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygnatura: 40-W-200-11

W latach 80 XX wieku w Instytucie Mechaniki Precyzyjnej pokryto rzeźbę warstwą brązu. W wyniku powtarzających się dewastacji postanowiono pomnik przenieść w jego pierwotne miejsce tj. na Rynek Starego Miasta. 12 grudnia 1999 roku odbyła się oficjalna uroczystość odsłonięcia pomnika według projektu Marii i Jana Mazurów oraz Anny i Krystiana Jarnuszkiewiczów. Zabytkowa Rzeźba Syrenki Warszawskiej autorstwa Konstantego Hegla została ustawiona na granitowym cokole w okrągłym basenie.

Pomnik Syreny Warszawskiej z oryginalną rzeźbą na Rynku Starego Miasta
fot. Rafał Adrian Kraszewski 2000

Nie jest to jednak ostatnia lokalizacja tego wspaniałego dzieła.

Oryginalna rzeźba Syreny Warszawskiej Konstantego Hegla w Muzeum Warszawy
fot. Rafał Adrian Kraszewski 2019

W maju 2008 roku oryginał przeniesiono do Muzeum Historycznego m. st. Warszawy (obecnie Muzeum Warszawy), a na Rynku Starego Miasta ustawiono kopię.

„Oryginalna rzeźba Syreny Warszawskiej Konstantego Hegla w Muzeum Warszawy
fot. Rafał Adrian Kraszewski 2019

Z perspektywy czasu była to słuszna decyzja, gdyż już w 2009 roku kopia została uszkodzona przez wandala, który doczepił rzeźbie wąsy i wygiął miecz.

„Pomnik Syreny Warszawskiej na Rynku Starego Miasta w Warszawie”
fot. Rafał Adrian Kraszewski 2018
„Pomnik Syreny Warszawskiej na Rynku Starego Miasta w Warszawie” fot. Rafał Adrian Kraszewski 2018

Rafał Adrian Kraszewski