Pomnik Syrenki Warszawskiej ze Starego Miasta

Autorem Pomnika Syrenki Warszawskiej z Rynku Starego Miasta jest znany rzeźbiarz austriackiego pochodzenia , urodzony w Warszawie, profesor Szkoły Sztuk Pięknych – Konstanty Hegel.

Wszystko zaczęło się od projektu bardzo ważnego dla Warszawy architekta – Henryka Marconiego, autora pierwszych wodociągów warszawskich.

Projekt ten zakładał wybudowanie szeregu wodotrysków w najbardziej reprezentacyjnych miejscach XIX wiecznej Warszawy.

Pomnik Syreny Warszawskiej wraz z wodotryskiem postanowiono umieścić na Rynku Starego Miasta.

Cynkowa rzeźba Konstantego Hegla została odlana w warszawskim zakładzie Karola Juliusza Mintera.

Ustawiono ją w 1855 roku w centralnej części ogromnego targowiska, które wówczas znajdowało się na Rynku Starego Miasta.

Początkowo rzeźba była na sztucznej skale wyłaniającej się po środku basenu z wodą. Konstanty Hegel stworzył Syrenkę Warszawską na wzór meluzyny, z podwójnym ogonem, mieczem w prawej i tarczą w lewej ręce. To właśnie podwójny ogon sprawił, że rzeźba stała się bardzo wyjątkowa.

Warte uwagi jest, że był to pierwszy pomnik warszawskiego herbu. Niestety rzeźba Syrenki Warszawskiej była zupełnie niewidoczna wśród dużej ilości otaczających ją straganów.

Stare Miasto w Warszawie było bardzo zaniedbane. Na początku XX wieku renowacją tej części Warszawy zainteresowało się Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości.

Jeszcze przed 1914 rokiem targowisko zostało przeniesione na Mariensztat.

Pomnik został przebudowany, a rzeźba otrzymała zupełnie nowy cokół z piaskowca. Wokół niej zbudowano ośmiokątny betonowy basen, który otoczono łańcuchem.

Warszawa jest miastem, gdzie na przestrzeni wielu lat swoje miejsce zmieniały budynki, kościoły, fontanny oraz pomniki. Ilość przesuwanych, obracanych i przenoszonych obiektów czyni nasze miasto wyjątkowym nie tylko w skali europejskiej, ale także światowej. Tak też się stało z pomnikiem Syreny Warszawskiej Konstantego Hegla. Swoją pierwszą podróż pomnik odbył w 1928 roku. W związku z akcją upiększania Starego Miasta monument został przeniesiony do magazynu Wydziału Technicznego Zarządu Miejskiego, który znajdował się pod mostem Księcia Józefa Poniatowskiego.

W pobliżu magazynu znajdował się Klub Sportowy Pracowników Miejskich „Syrena”.

W 1929 roku pomnik Syrenki Warszawskiej Konstantego Hegla ustawiono na terenie tego klubu. Rzeźbę umieszono na cokole z piaskowca, który pochodził z rozebranego soboru św. Aleksandra Newskiego, a tak naprawdę budowli jaka po nim pozostała.  Po zajęciu Warszawy Prusacy stworzyli w nim kościół garnizonowy dla wojska pod wezwaniem Henryka II. A po odzyskaniu przez Polskę niepodległości nigdy nie pełnił już swojej dawnej funkcji.

Nie należy mylić pomnika Syreny Warszawskiej Konstantego Hegla z pomnikiem autorstwa Ludwiki Nitschowej, który został odsłonięty w 1939 roku i w przeciwieństwie do omawianego lokalizacja jego do dzisiaj nie uległa zmianie. Przez okres okupacji hitlerowskiej obydwa pomniki znajdowały się nad warszawską Wisłą. Trzeba pamiętać, że w 1944 roku wzdłuż Wisły przebiegała linia frontu, która paradoksalnie uchroniła obydwa monumenty od całkowitego zniszczenia. W czasie walk podczas II wojny światowej od pomnika Syrenki Warszawskiej Konstantego Hegla zostały oderwane tarcza, lewa ręka i miecz.

Po zakończeniu wojny posąg poddano renowacji w pracowni Braci Łopieńskich, gdzie obok uzupełnienia oderwanych elementów, załatano liczne dziury po pociskach. Cynkową powierzchnię pokryto warstwą fosforobrązu, który jest odporny na ścieranie i zgniatanie. W 1951 roku pomnik Syrenki Warszawskiej ustawiono w Centralnym Parku Kultury i Wypoczynku (obecnie Park im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego).

Pod koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia w wyniku aktu wandalizmu Syrence oderwano miecz i uszkodzono jej fakturę. Było to impulsem do przeniesienia pomnika z powrotem na Stare Miasto. Kolejną lokalizacją pomnika stało się miejsce dawnej Wieży Marszałkowskiej, która przed rozebraniem na początku XIX wieku znajdowała się w północno-wschodnim narożniku murów obronnych Starej Warszawy.

Odsłonięcia naprawionego monumentu dokonano w 1972 roku. Rzeźbę Syrenki ustawiono na kamiennej przyporze Baszty Marszałkowskiej. Niestety kolejne miejsce nie było zbyt szczęśliwe, w związku z kolejnymi aktami wandalizmu tego XIX wiecznego zabytku. Znowu rzeźba straciła swój miecz.

W latach 80 XX wieku w Instytucie Mechaniki Precyzyjnej pokryto rzeźbę warstwą brązu. W wyniku powtarzających się dewastacji postanowiono pomnik przenieść w jego pierwotne miejsce tj. na Rynek Starego Miasta. 12 grudnia 1999 roku odbyła się oficjalna uroczystość odsłonięcia pomnika według projektu Marii i Jana Mazurów oraz Anny i Krystiana Jarnuszkiewiczów. Zabytkowa Rzeźba Syrenki Warszawskiej autorstwa Konstantego Hegla została ustawiona na granitowym cokole w okrągłym basenie.

Nie jest to jednak ostatnia lokalizacja tego wspaniałego dzieła.

W maju 2008 roku oryginał przeniesiono do Muzeum Historycznego m. st. Warszawy (obecnie Muzeum Warszawy), a na Rynku Starego Miasta ustawiono kopię.

Z perspektywy czasu była to słuszna decyzja, gdyż już w 2009 roku kopia została uszkodzona przez wandala, który doczepił rzeźbie wąsy i wygiął miecz.

Rafał Adrian Kraszewski